De Zandman is een verhaal van de Duitse schrijver E.T.A. Hoffmann . Sigmund Freud gebruikte het als stof tot nadenken voor de constructie van het concept van het griezelige (ook wel vertaald als sinistere) in de psychoanalyse. Het verhaal wordt ook genoemd door de Franse psychiater Jacques Lacan in zijn seminar getiteld Doodsangst .
De Zandman wordt binnen de collectie gepubliceerd Nachtelijke verhalen en behoort tot het genre van de gotische literatuur.
In psychoanalyse het griezelige wordt opgevat als een bijzondere manifestatie van het meer algemene gevoel van angst. Een verontrustende vreemdheid waarbij iets vertrouwds voor ons vreemd kan lijken en iets vreemds voor ons vertrouwd kan lijken, of beide sensaties tegelijk.
Onderdrukte emoties sterven nooit. Ze worden levend begraven en zullen in de toekomst op de slechtst mogelijke manier naar buiten komen.
-Sigmund Freud-
Het concept van het griezelige helpt ons uit te leggen waarom mensen iets kunnen bereiken voel angst voor iets dat niet eens bestaat of waar ze niets van weten. Een typisch voorbeeld van dit soort irrationele angst is de beroemde Zwarte Man (in sommige landen ook wel Baubau genoemd), een fantasiemonster dat in het donker leeft en in veel culturen voorkomt en daarom geen typische fysieke representatie heeft.
Sommige mensen dragen deze angst voor het donker, die voortkomt uit kinderverhalen over de Zwarte Man, echter mee naar de volwassenheid. Maar als we allemaal een bepaalde leeftijd bereiken en beseffen dat het monster niet bestaat, waar zijn deze mensen dan werkelijk bang voor? Wat het ook is, het is zeker dat het gevaar niet buiten onszelf ligt, maar in onszelf.
De Zandman: het verhaal
Het verhaal van De Zandman vertelt de kindertijd van de hoofdpersoon Nathaniel: zijn moeder overtuigt hem om te gaan slapen door hem te bedreigen met de komst van de Insabbia Ogre om zijn ogen uit te steken die nog open zijn. De vrouw probeert hem later uit te leggen dat het maar een fantasie is, maar de suggestie van het kind wordt nog versterkt door de verhalen van een serveerster.
Volgens de meid is het monsterlijke wezen bijzonder kwaadaardig en jaagt hij altijd op kinderen die niet willen slapen. Eenmaal gevonden gooit hij handenvol zand in hun ogen totdat ze, als gevolg van de hevige bloedingen, uit hun kassen vallen. Op dit punt stopt de Sand Ogre de ogen in een zak en neemt ze mee naar de maan om ze als voedsel voor zijn kinderen te serveren.
Nathaniel identificeert de zandman dus uiteindelijk met een vriend van de familie die vaak laat op de avond zijn vader komt bezoeken. Wanneer de ouder onder mysterieuze omstandigheden overlijdt, herleidt de jongen de oorzaak tot dat afschuwelijke wezen.
Jaren later raakt Nathaniel ervan overtuigd dat hij hem opnieuw heeft ontmoet in de gedaante van een barometerverkoper. Alsof dat nog niet genoeg is, wordt hij in dezelfde periode smoorverliefd op de mooie Olimpia die later een automaat blijkt te zijn, een levenloze pop die in alle opzichten op een echte vrouw lijkt.
De absurde tragedie van de gebeurtenissen zorgt ervoor dat hij wegzakt in een spiraal van waanzin die hem snel naar een psychiatrisch ziekenhuis leidt. Wanneer de jongeman eindelijk lijkt te herstellen tijdens de herstelperiode opnieuw denkt hij dat hij een glimp opvangt van de Insabbia Ogre tussen de menigte. Geschokt en doodsbang besluit hij in een razernij om er een einde aan maken zichzelf van een toren werpen.
Freuds analyse
Beïnvloed door het vreselijke verhaal Freedual Freedom Elast het concept van Das Unheimlic door zijn geleerden vertaald als het griezelige of zelfs het sinistere. Zijn onderzoek vertrekt in de eerste plaats vanuit een taalkundige en etymologische analyse van het woord. Eng is precies het tegenovergestelde van wat als intiem en vertrouwd wordt beschouwd ( Heimlich ); maar bij nader onderzoek beseft men dat ook de term verwijst naar wat verborgen en clandestien is en bevat daarin het woord thuis ( thuis ).
Via deze analyse komen we tot de betekenis dat Schelling attributen voor het griezelige: alles wat verborgen kon blijven en in plaats daarvan naar boven is gekomen. De dubbelzinnigheid kan op een vergelijkbare manier worden gedefinieerd: het ongeluk is ons bekend (het brengt ons terug bij het idee van thuis) maar komt tegelijkertijd mysterieus over. Om deze reden zijn het griezelige en de daaruit voortvloeiende desoriëntatie een van de vele vormen waarin angst zich kan manifesteren.
Freud begrijpt dat er in het griezelige een mechanisme werkt waardoor iets vertrouwds vreemd wordt. Aan de andere kant: is dit niet wat er gebeurt als iemand sterft? Een warm en vitaal persoon die plotseling verandert in een koud en ongevoelig lijk. Bovendien wordt aangenomen dat het populaire geloof in een hiernamaals bevolkt door sinistere geesten en verontrustende geesten voortkomt uit dit gevoel van vervreemding.
Ne De Zandman de hoofdpersoon is bang zijn ogen te verliezen. Freud associeert deze angst met de zogenaamde castratieangst castratie complex . Hij vindt ook een duidelijke overeenkomst tussen het begrip repressie en dat van het griezelige: dat laatste zou niets meer zijn dan een manifestatie van het onderdrukte die weer aan het licht komt. De conclusie die hij uiteindelijk trekt is dat wat terug te voeren is op de angst van het infantiele castratiecomplex verontrustend is.
